Tvrđava „Golubački Grad“ ili tvrđava Golubac
Golubačka tvrđava je srednjovekovna tvrđava koja se nalazi u Nacionalnom parku Đerdap na desnoj obali Dunava i samo 20-ak kilometara od Srebrnog jezera.
Smeštena je na visokim liticama, na samom ulazu u Đerdapsku klisuru, na mestu gde je Dunav najširi u svom toku, pa na momente podseća i na morsku obalu. Osnova Golubačke tvrđave prilagođena je konfiguraciji terena i čine je 9 kula koje povezuju bedemi, i Palata. Na osnovu arhitekture i vremena gradnje uočava se osnovna podela utvrđenja na dva dela: Unutrašnje, sa najvišom Don-žon ili branič kulom, poznatom kao Šešir kula, i Spoljno, koje je u vreme ratova bilo prvo na udaru.
Golubac tvrđava – kako je neki zovu, je svojevremeno važila za bitno granično utvrđenje, i građeno je sa ciljem da se iskoristi idealan položaj u vojno-strateške svrhe. Sa ovog položaja, čuvari tvrđave su imali potpuni nadzor i kontrolu plovnog i kopnenog puta, a teško pristupačne, strme litice i Dunav su predstavljali prirodne bedeme ovog zdanja.
Usled povoljnog geografskog položaja, srednjovekovne sile poput Ugarske, Srbije i Osmanskog Carstva su se borile za prevlast nad ovim utvrđenjem u više navrata.
Na „platou“ ispred tvrđave se prostiralo naselje koje danas svedoči o svom postojanju kroz nekoliko delimično istraženih objekata. Golubac je imao uzbudljivu prošlost, s mnogim sukobima tokom srednjeg veka, posebno između Osmanskog carstva i kraljevine Ugarske. Danas je Golubac popularna turistička destinacija duž Dunava.
Projekat obnove i renoviranja tvrđave, započet 2011. godine, uključivao je izgradnju obilaznice i tunela. Javno preduzeće „Golubački grad-tvrđava“ sada upravlja Golubačkom tvrđavom, koja je u potpunosti obnovljena i svečano otvorena 29. marta 2019. godine.
Kako doći do lokaliteta Golubačka tvrđava?
Golubački grad udaljen je 4 km od naselja Golubac i oko 20km od Srebrnog jezera. Pristup iz naselja Golubac je moguć kolima, motorom, autobusom (autobuska stanica u naselju Golubac, raspored linija na www.bas.rs), biciklom (oko 15 minuta vožnje) i peške (oko 45 minuta).
S obzirom da nema posebne biciklističke i pešačke staze, za dolazak se koristi magistralni put (preporučujemo dolazak autobusom, kolima ili motorom). Kompleks ima parking, uključujući mesta za invalide.
Udaljenosti od nekih gradova:
- Požarevac – Golubac: 47 km
- Beograd – Golubac: 129 km
- Niš – Golubac: 243 km
- Kragujevac – Golubac: 145 km
Cene ulaznica Golubačke tvrđave za 2025. godinu
Napomena: Cene su podložne promenama od trenutka pisanja teksta. Najnovije informacije o cenama možete videti na sajtu Tvrđave u odeljku ceovnik (link iznad). Tvrđava je za sve posetioce podeljena po zonama:
- Zelena zona (zona I) – dostupna je svim kategorijama turista, pristupačna je za obilazak i osobama sa invaliditetom i jedina je zona u koju mogu ući maloletna lica.Cena ulaznice za ovu zonu je 750 dinara za odrasle (uključen je parking), 450 dinara za penzionere i 200 dinara za decu od 12-18 godina. Grupa preko 10 posetilaca bez vodiča plaća 650 dinara po osobi. Grupa preko 10 posetilaca sa vodičem 800 dinara po osobi. Deca ispod 12 godina ne plaćaju ulaz. Ekskurzija – vođena grupa je 350 dinara po osobi, dok je ulaz za studente (nevođena grupa) po istoj ceni od 350 dinara.
- Plava zona (zona II) – obilazak kule 3 i 4 je moguć samo uz pratnju zaposlenih lica i nije otvorena za maloletna lica. Potreban je viši nivo fizičke spremnosti. Cena ulaznice 1200 dinara.
- Crvena zona (zona III) – teška zona sa nepristupačnom kulom broj 7. Takođe zona koja se obilazi samo u prisustvu zaposlenih i potreban je viši nivo fizičke spreme. Cena ulaznice 1200 din.
- Crna zona (zona IV) – izuzetno teška zona koja obuhvata Kulu 1, takozvanu Šešir kulu. Zahteva najviši nivo fizičke spreme i ne preporučuje se osobama sa srčanim smetnjama. Cena ulaznice 1700 din.
Radno vreme
Utorak-Nedelja
Ponedeljak neradni dan
Januar, februar, novembar i decembar – radno vreme od 10h do 14h
Mart – 10h do 15h
April, Oktobar – 10h do 16h
Maj, Jun, Septembar – 10h do 17h
Jul, Avgust – 10h do 18h
Golubac – Šta još videti? Istorijski lokaliteti
U sledećem tekstu ćemo izdvojiti nekoliko interesantnih turističkih atrakcija u neposrednoj blizini tvrđave, koje zajedno sa utvrđenjem sačinjavaju prelepu istorijsku i antropološku turističku celinu.
Arheološki park
U samom kompleksu tvrđave se nalazi arheološki park, gde se mogu videti Rimska kuća, srednjovekovna krečana, i Mahmud-Pašin hamam.
Manastir Tumane
Na samo 9km od Golupca, nalazi se srpski srednjovekovni pravoslavni manastir Tumane, koji je po predanju i narodnom verovanju zadužbina Miloša Obilića.
Lepenski Vir
Na 35km od Golubačke tvrđave, nalazi se i najpoznatije arheološko nalazište u Srbiji, iz mezolitskog i neolitskog perioda – Lepenski Vir.
U nastavku možete pronaći više informacija o poreklu imena, arhitekturi, i istoriji tvrđave Golubac.
Pozicija utvrđenja Golubačke tvrđave
Golubac tvrđava ima svoju glavnu kapiju na zapadnoj strani koja istovremeno služi kao ulaz u Nacionalni Park Đerdap. S južne strane tvrđave prostire se prirodni rezervat Golubac.
Najvišim tačkama utvrđenja, na istoku i jugu, teško se prilazilo zbog stenovitog terena, dok je najpogodniji pristup bio sa zapadne strane. Ispred najnižeg dela utvrđenja prostirao se vodeni šanac, preko kojeg je most vodio kroz kapiju u grad.
Unutar grada su postojala dva utvrđenja – unutrašnje i spoljašnje utvrđenje, a spoljnje je prvo bilo na udaru tokom ratova. Osmanlije su kasnije ojačale kule otvorima za topove kada je došlo vreme vatrenog oružja i artiljerije.
Poreklo imena Golubac tvrđave
Prvi put se u istorijskim zapisima pominje Golubačka tvrđava 1335. godine (nekoliko godina pre osnivanja Srpskog carstva) kao utvrđenje sa ugarskim vojnicima. Golubac je osnovan svakako pre navedene godine, ali nažalost nije poznato ko je ktitor i koje tačno godine je podigao ovo zdanje.
U svakom slučaju, u osnovi njenog imena leži reč „golub“. Priča o poreklu imena Golubačke tvrđave otkriva se kroz srednjovekovne legende. Jedna od najintrigantnijih priča pripoveda o zapovedniku grada pod osmanskom vlašću koji se zaljubljuje u lepu meštanku po imenu Golubana.
Odbijajući da postane deo njegovog harema, Golubana je kažnjena time što je okovana za stenu kako bi iskazala pokajanje. Njena hrabra odbrana od turskog komandanta odvela ju je ka tragičnom kraju. U počast Golubani, tvrđava je nazvana Golubac, dok stena koja izranja iz Dunava nosi ime „Baba-kaj“ (što na turskom znači „pokaj se“).
Arhitektura Golubačke tvrđave
Temelji Golubačke tvrđave su prilagođeni reljefu terena i čine je devet kula koje su međusobno povezane bedemima, zajedno s prostorom poznatim kao Palata.
Analizom arhitekture i vremena gradnje primetna je osnovna podela utvrđenja na dva segmenta: Unutrašnje, s istaknutom Don-žon ili branič kulom, poznatom kao Šešir kula, i Spoljno, koje je tokom ratnih sukoba bilo prvo na udaru.
Gornji grad Unutrašnjeg utvrđenja se izdvaja po vremenskom periodu izgradnje, dok se izgradnja palate, zajedno s kulom za odbranu, i sistem kula i bedema Spoljnog utvrđenja pripisuju kasnijim fazama i vremenu despota Stefana Lazarevića.
Ulaz u Tvrđavu nalazio se sa zapadne strane kroz Glavnu kapiju, koja je imala drveni most iznad vodenog jarka. Iako je tvrđava nastala u eri hladnog oružja, tokom osmanske vladavine dodata je topovska kula za odbranu pristaništa, a obzidi su nadograđeni na kulama Spoljnog utvrđenja.
Ovi dodaci služili su kao pojačanja, posebno uzimajući u obzir širenje vatrenog oružja od 15. veka, što je zahtevalo prilagođavanje arhitekture novim strategijama ratovanja.
Kule
Kule u Golubačkoj tvrđavi su iznutra izgrađene spratovima i stepenicama od drveta, dok su stepenice koje vode do njih od kamena. Određene kule su sa svih strana kamene, dok su ostale sa tri strane napravljene od kamena, a četvrtu, unutrašnju stranu, uopšte nemaju.
Istorija tvrđave Golubac
Tvrđava Golubac u srednjem veku nikla je na strmim ridanskim stenama. Prema zabeleškama iz prošlosti, grad je verovatno nastao tokom kasnog 13. i ranog 14. veka. Iako se osnovni izgled tvrđave menjao tokom vremena kroz brojne nadogradnje prilagođene potrebama artiljerije i vatrenog oružja, njena današnja forma oblikovana je krajem 15. veka.
Nije poznato ko je i kada podigao grad, ali „Gornji grad“ je verovatno podigao srpski pravoslavni velikaš, što ilustruje prisustvo pravoslavne kapelice u sastavu četvrte kule.
Ugarska vlastela je grad 1403. godine predala despotu Stefanu, kada je postao ugarski vazal. Prema ugovoru iz 1426. godine, grad je trebalo da pređe u ruke Ugara nakon despotove smrti, ali je vojvoda Jeremija, predao grad Turcima, tražeći visoku sumu kao naknadu.
Golubačka tvrđava posle smrti despota Stefana
Prve godine nakon smrti despota Stefana Lazarevića, ugarski kralj Žigmund je tražio povratak svojih teritorija prema ugovoru u Tati.
Beograd je već vratio Đurađ Branković u oktobru 1427. godine, ali vojvoda Jeremija, zapovednik Golupca, odbio je predati Golubačko utvrđenje tražeći novčanu naknadu. Tvrdio je da je despotu Stefanu platio 12.000 dukata za održavanje grada, a Žigmund je osporavao validnost dokumenta i pečata.
Stoga je Jeremija prodao tvrđavu Osmanlijama. Ugarski kralj je 1428. godine, uz veliku flotu i vojsku od 30.000 ljudi, počeo opsadu Golubačke tvrđave. Vest o dolasku osmanskog pojačanja poremetila je uspešan početak opsade, a Žigmund je, suočen s opasnim neprijateljem, sklopio primirje.
Ipak, Osmanlije su napale ugarske trupe tokom povlačenja, a u nastaloj konfuziji Žigmund je jedva preživeo i pobegao. Kralja su prebacili u Laslovar, izgrađen na suprotnoj obali Dunava, dok ga je poljski vitez Zaviša Crni štitio tokom povlačenja, pretrpevši teške povrede. Golubačka tvrđava je ostala pod Osmanlijama nakon bitke, pretvorena u bazu osmanske rečne flote sa čak 100 brodova.
Prema Segedinskom miru 1444. godine između Ugarske i Osmanskog Carstva, Srpska despotovina je obnovljena, a u sastavu joj se pridružio i Golubac.
Nakon smrti despota Đurađa 1456. godine, Turci su ga osvojili 1458. godine. Ugarski kralj Matija Korvin uspeo je da ga osvoji 1481. godine, ali su vrlo brzo napustili grad.
Turci su vladali tvrđavom više vekova, a tokom tog perioda ispred tvrđave podiglo se civilno naselje, a u 18. veku Golubac se opisuje kao napredan grad.
Iako je bio pod kratkom srpskom vlašću tokom Kočine krajine i Prvog i Drugog srpskog ustanka, Golubački grad je konačno predat Srbima na upravu tek 1868. godine.
Golubac u 20. i početkom 21. veka
Nakon Prvog Svetskog Rata, probijen je put kroz Golubačku tvrđavu za potrebe Đerdapske saobraćajne magistrale. Ovaj put je uništio glavnu kapiju, a grad je prolazio kroz teške izazove poput poplava i rastinja. Delovi tvrđave su potopljeni zbog izgradnje hidroelektrane, pružajući novo okruženje za ljubitelje pecanja.
1979. godine, Golubačka tvrđava je proglašena spomenikom od izuzetnog značaja. Međutim, do 2010-ih je bila zapuštena i teško pristupačna, sa unutrašnjim drvenim prolazima u lošem stanju.
Vlada Srbije je pokrenula obnovu tvrđave, konkurisajući za sredstva Evropske unije. Projekat obnove, vredan 6,5 miliona evra, sprovodi se u saradnji sa Rumunijom, a idejni projekat je uradio arhitekta Marina Jovin. Očekivalo se da će obnova trajati pet godina.
Danas, Golubački grad-tvrđava je popularna destinacija, posebno zbog prolaza magistralnog puta kroz nju i blizine Lepenskog Vira. Obnovljena tvrđava je svečano otvorena 29. marta 2019. godine.
